Jednym z kluczowych projektów Instytutu Pokolenia jest stworzenie koncepcji rozwoju wspólnoty lokalnej „Rodzina, rozwój, demografia”, opartej na modelu zarządczym 6 Obszarów Funkcjonowania Rodzin (6 OFR). W roku 2023 wdrożenia odbywały się w 25 gminach w całej Polsce. Jednym z głównych założeń tego modelu jest oparcie rozwoju wspólnoty gminnej na potrzebach rodzin i takim ukierunkowaniu działań, by je zaspokoić.
W trakcie warsztatów wdrożeniowych wielokrotnie spotykaliśmy się z przykładami osób, które po wieloletnim pobycie w jednej z dużych aglomeracji postanowiły wrócić do miasta, z którego pochodzą, i w nim budować swoją przyszłość. Większość tych przykładów to historie sukcesów (zarówno w dużym mieście, jak i po powrocie). Powyższe zjawisko, chociaż z nieco innej perspektywy (niższe koszty życia i ceny nieruchomości w małych i średnich miastach), było opisywane również w prasie, na portalach i w publicystyce.
Postanowiliśmy zbadać, na ile są to pojedyncze przypadki, a na ile początek większego trendu, który właśnie się rozpoczyna. Trend ów można by opisać następująco: upowszechnienie się pracy zdalnej i hybrydowej w trakcie pandemii COVID-19, coraz lepsza sieć transportowa w Polsce i rekordowo niskie bezrobocie w całym kraju powodują, że coraz więcej osób może budować swoją przyszłość i sukces w mniejszych miejscowościach położonych peryferyjnie, co może stać się szansą rozwojową dla małych i średnich miejscowości położonych z dala od największych aglomeracji.
Innymi słowy, postawiono pytania: Czy dotychczasowe trendy migracyjne ulegają odwróceniu? Czy w ostatnich latach możemy obserwować częstsze migracje ludności z ośrodków centralnych i ich aglomeracji do mniejszych miejscowości położonych względem nich peryferyjnie?
Istotnym wyzwaniem było pozyskanie danych, które mogłyby tę tezę potwierdzić lub sfalsyfikować. Oficjalne dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) dotyczące zameldowań i wymeldowań są obarczone dużym błędem związanym z tym, że „przemeldowanie” nie zawsze towarzyszy faktycznej wyprowadzce. W kwestii migracji z dużych aglomeracji do mniejszych miejscowości moglibyśmy mieć do czynienia z dwoma rodzajami zaburzeń. Po pierwsze osoby, które wyprowadzają się z dużego miasta, w dalszym ciągu są w nim zameldowane. Po drugie w przypadku osób, które przeprowadziły się do dużego miasta kilka lat wcześniej i jeszcze się w nim nie zameldowały, nawet jeśli zameldują się w nowym miejscu, to zmiana ta nie będzie widziana jako wyprowadzka z dużej aglomeracji.
Dlatego postanowiono oprzeć się na danych gromadzonych za pomocą telefonów komórkowych użytkowników. Dane te pozyskano dzięki współpracy z firmą Selectivv, specjalizującą się w pozyskiwaniu danych z telefonów komórkowych.
Badaniami objęto trzy duże polskie aglomeracje: warszawską, wrocławską oraz trójmiejską. Analizowano migracje, które dotyczyły emigracji z wymienionych aglomeracji w rozbiciu na migracje z ich ośrodków centralnych (tj. Warszawy, Wrocławia i Trójmiasta) oraz powiatów ziemskich je otaczających (pozostałych części aglomeracji).
Poniżej przedstawiamy główne wnioski, a szczegółowe wyniki badania znajdują się w raporcie.
Główne wnioski:
- Osoby migrujące z aglomeracji warszawskiej migrują zarówno wewnątrz województwa mazowieckiego, jak i do innych województw; w pozostałych aglomeracjach – głównie wewnątrz własnego województwa.
- Kierunki migracji nie odpowiadają sieci osadniczej – niektóre miejsca przyciągają „migrantów” zdecydowanie bardziej niż inne. Różnic nie wyjaśniają „typowe” zmienne analizowane w teorii migracji (zarobki, bezrobocie, sieć transportowa, żłobki itp.).
- Migranci to osoby młode i w średnim wieku, w dobrej sytuacji materialnej, niedojeżdżające regularnie do dużego miasta, natomiast odwiedzające w nim sporadycznie centra biurowe (praca zdalna).
- Opisywane zjawisko jest szansą dla samorządów położonych peryferyjnie na zatrzymanie depopulacji, pod warunkiem stworzenia dobrych warunków do życia dla osób „zmęczonych” dużymi miastami.