Demograficzny obraz Polski to przede wszystkim kolejne fale wyżów demograficznych i ich stopniowe
słabnięcie, a od kilku dziesięcioleci kształtują go takie zjawiska, jak opóźnienie wieku zawierania
małżeństw, opóźnienie wieku urodzenia pierwszego dziecka, zmniejszanie się wskaźnika dzietności,
a w końcu znaczny przyrost bezdzietnych kobiet i mężczyzn.
Dzietność bada się przede wszystkim w odniesieniu do kobiet. Nie jest to w żadnym wypadku efekt
seksizmu czy dyskryminacji płci ani sprowadzania kobiety do roli jedynie prokreacyjnej. Wynika
to z faktu, że można jednoznacznie stwierdzić (kobieta może), czy i ile razy była matką, ile razy zaszła
w ciążę, ile ciąż zakończyło się żywymi urodzeniami. Jest to z oczywistych względów o wiele trudniejsze
w przypadku mężczyzn, którzy nie zawsze mogą mieć taką pewność co do swojego ewentualnego
potomstwa.
Podczas naszego badania postawiliśmy 9 hipotez badawczych.
- Hipoteza 1: Bezdzietność wynika z migracji i ze zrywania kontaktów, z braku nowych znajomości na rynku matrymonialnym.
- Hipoteza 2: Bezdzietność wynika z historii rodzinnej i wzorców wyniesionych z domu rodzinnego.
- Hipoteza 3: Bezdzietność wynika z ciągłego inwestowania w rozwój, edukację, pracę.
- Hipoteza 4: Bezdzietność to efekt żłobka, przedszkola, świetlicy i nieumiejętności zbudowania więzi z rodzicami.
- Hipoteza 5: Bezdzietność wynika z niemożności znalezienia „właściwego partnera”.
- Hipoteza 6: Bezdzietność wynika ze stanu zdrowia.
- Hipoteza 7: Bezdzietność to efekt stylu życia.
- Hipoteza 8: Bezdzietność wynika z braku poczucia bezpieczeństwa, biedy, niskich zarobków.
- Hipoteza 9: Bezdzietność wynika z małej sieci kontaktów.
Główne wnioski płynące z raportu:
- Bezdzietność nie jest zjawiskiem jednoprzyczynowym, nie ma jednego głównego powodu, dla
którego kobiety pozostają bezdzietne. - Większość przyczyn bezdzietności jest nieuświadomiona, gdyż wynika z socjalizacji albo np. miejsca
zamieszkania kobiety. Czynniki zdiagnozowane w procesie badań różnią się od tych deklarowanych
przez kobiety. - Bardzo dużą rolę w kształtowaniu bezdzietności odgrywa trajektoria życia, na którą często jednostka
nie ma wpływu. - Prawdopodobieństwo, że kobieta zostanie matką, wzrasta, gdy:
a) posiada rodzeństwo,
b) w dorosłym życiu jej rodzeństwo ma dzieci,
c) rodzice posiadają stabilną pracę, która nie angażuje ich zanadto,
d) rodzice się nie rozstali, a jeśli się rozstali, to rozstanie nastąpiło po ukończeniu 7. roku życia
przez respondentkę. - Liczba i sposób przeprowadzek mają wpływ na to, czy kobieta zostanie matką. Należy jednak
podkreślić, że zostanie matką utrudniają przeprowadzki powyżej 100 km od miejscowości wychowania,
wyprowadzki za granicę oraz wyjazdy w celach zawodowych i edukacyjnych, a także
– nieznacznie – przeprowadzka spowodowana planami zawodowymi rodziców. Najczęstszą przyczyną
przeprowadzki wśród matek są powody matrymonialne, czyli wyprowadzka do męża/partnera,
która następuje po odniesieniu sukcesu na rynku matrymonialnym. - Kobiety bezdzietne średnio później w ciągu życia wchodzą w pierwszy trwały związek niż kobiety,
które później zostają matkami. - Stan zdrowia jest przyczyną bezdzietności u 13,4% respondentek. Z wywiadów indywidualnych
wiemy, że te przyczyny to nie tylko bezpłodność, lecz także choroby psychiczne, niepełnosprawność,
ciężkie choroby genetyczne, których kobieta nie chce przekazywać swoim dzieciom. - Bieda lat 90. XX wieku, która dotknęła Polskę, wpływa na to, że część kobiet nie decyduje się
na dzieci. Matki deklarują większe przychody i lepiej radzą sobie z budżetem domowym niż kobiety
bezdzietne. - Kobiety nieposiadające dzieci oczekują stabilizacji zawodowej i finansowej, zanim podejmą decyzję
o posiadaniu potomstwa. - Wskaźnik bezdzietności nie jest obarczony fatalistycznym trendem wzrostowym. Liczba bezdzietnych
kobiet jest zmienna historycznie. Zmiany te następują z dekady na dekadę, czasem nawet
w krótszych interwałach. - W badaniach amerykańskich jest opisywany znaczący spadek bezdzietności w ostatnich dwóch
dekadach. Zwłaszcza wśród białych, najlepiej wykształconych i najlepiej zarabiających kobiet.
W grupie tej zanotowano spadek aż o 15 p.p. – z 35% do 20% bezdzietnych kobiet w wieku od 40
do 44 lat w 2014 roku. - Światowe dane pokazują, że ekonomiczne przyczyny bezdzietności są raczej drugorzędne, gdyż
to właśnie w najbardziej zamożnych krajach wskaźniki te są najwyższe. - Zdecydowana większość badań jest skupiona na bezdzietnych kobietach, rzadko bada się bezdzietnych
mężczyzn.
Zachęcamy do lektury całego raportu!